40 år sidan krigen mellom Iran og Irak starta

Ein av dei dødelegaste krigane i Midtausten var knytt til ein grensekonflikt mellom dei to oljeproduserande landa.

Fem år tidlegare, i mars 1975, underteikna sjahen av Iran og Saddam Hussein ein avtale i Alger i eit forsøk på lause usemja.

Etter avtalen gjekk grensa langs Shatt al-Arab, ei 20 mil lang elv der Tigris og Eufrat møtest, og som renn ut i Golfen. Men i april 1980 skulda dei som sat med makta i Bagdad Iran, som no hadde vorte Den islamske republikk Iran etter fallet til sjahen i 1979, for å planleggje eit angrep.

Irak varsla evakuering av tre strategiske øyar i Hormuzsundet, som både Iran og Dei sameinte arabiske emirata meinte å ha rett på. 17. september stempla Irak Alger-avtalen som ugyldig og la krav på heile Shatt al-Arab.

Irakiske sigrar

Fem dagar seinare sende Hussein soldatane sine inn i Iran. Bombene fall over flyplassar, inkludert Teheran, og dessutan militære mål og oljeindustri. Mellom anna vart oljeraffineriet på Abadan, eitt av dei største i Iran, ramma.

Dei første vekene møtte irakiske styrkar lite motstand. Byane Qasr-e Shirin og Mehran fall, og Irans sørvestlege hamn Khorramshahr, der Shatt al-Arab møter havet, kom under irakisk kontroll.

Saudi-Arabia og Kuwait var raskt ute med å støtte Irak, og fleire arabiske land gav milliardar av dollar til Husseins regime. Dei såg på han som eit forsvarsverk mot den islamske revolusjonen til ayatolla Khomeini.

Vestlege land valde å selje våpen til Irak, skremt av prestestyret i Iran.

Iran slår attende

I mars 1982 sette Iran eit stort motangrep i den sørvestlege oljeprovinsen Khuzestan, og tok attende hamna i Khorramshahr. Irak bad om våpenkvile og trekte tilbake styrkane sine, men våpenkvila vart avvist.

Iran svarte i staden med å bombardere millionbyen Basra, og i juli byrja dei ein offensiv på sørfronten. I august blokkerte Irak den viktige oljeterminalen på Kharg-øya, like utanfor kysten av Iran.

Frå april 1984 starta dei to krigande partane ein kamp konsentrert i byar. Rundt 30 byar på begge sider vart utsett for rakettangrep.

Gassangrepet

I 1984 skulda Iran Irak for å bruke kjemiske våpen i kampar i myrane på Majnoon. Dette vart stadfesta av FN. Irak styrkte no den maritime blokaden sin av Iran.

Iran svarte med å angripe oljetankar i hamnene til Iraks allierte. I 1986, året då Irak angreip Kharg, kryssa Irans hær Shatt al-Arab og erobra Faw-halvøya, søraust i Irak.

I juni 1987 brukte Irak giftgass. Målet denne gongen var den iranske byen Sardasht.

I mars året etter vart landet igjen skulda for å bruke kjemiske våpen, denne gongen mot sitt eige folk, i den irakiske byen Halabja. Byen vart kontrollert av kurdiske krigarar, støtta av Iran. Rundt 5.000 vart drepne i Halabja av gassangrepa.

Minst 650.000 drap

Frå april 1988 innleidde Irak ein ny offensiv og tok tilbake Faw, Majnoon og den sørlege regionen Shalamsheh. Dei iranske styrkane vart drivne tilbake over Shatt al-Arab.

18. juli godtok ayatolla Khomeini ein resolusjon i FNs tryggingsråd, som hadde vorte godkjend eit år tidlegare og allereie var godteke av Irak, om å stoppe kampane.

– Denne avgjerda var for meg endå meir smertefull enn å ta gift, men eg godtok at det var det Gud hadde bestemt, sa Khomeini.

Medan det nøyaktige talet på drepne i krigen ikkje er kjend, døydde minst 650.000, om lag to tredelar av dei iranarar, etter det den franske historikaren Pierre Razoux seier.

20. august 1988 vart det erklært våpenkvile mellom dei to krigande nabolanda. Men det skulle gå ytterlegare to år til før Alger-avtalen vart oppretta att.

I august 1990 trekte Irak styrkane sine ut av Iran, og krigsfangar vart utveksla.

(©NPK)