Avisframsider skal kaste nytt lys over 22. juli tolv år etter terrorangrepet

«Jeg ble oppringt av mediene mens jeg var på Utøya. Jeg sa jeg ikke kunne snakke med dem fordi jeg måtte gjemme meg.»

Tore Remi Christensens historie er ei av meldingane som får stå i sentrum på den nye utstillinga på 22. juli-senteret, som opnar onsdag. Der skal Medie-Noregs rolle dei første dagane etter terrorangrepet klargjerast.

Gjennom over 200 avisframsider frå 125 ulike norske redaksjonar ønskjer minne- og læringssenteret å svare på to spørsmål: Korleis skal media dekkje alvorlege hendingar? Korleis tek ein omsyn til dei som står midt i det som skjer?

– Mange vanskelege val

– Vi ønskjer at folk skal sitje igjen med ei større forståing om kor vanskeleg og kaotisk dette var, kor overraskande det kom og at Noreg ikkje var førebudd på eit sånt angrep, fortel direktør Lena Fahre til NTB.

– Det var veldig mange vanskelege val som måtte takast, seier ho.

Overskriftene er mange: «Mor og sønn i terrormareritt», «Tatt på massakrens øy», «Skjøt AP-toppens barn», «Tim svømte fra Utøya», «Dagen som forandret Norge», «En nasjonal tragedie», «Norge i sorg».

Det er vanskeleg å dekkje ein nasjonal tragedie, spesielt når pressa ikkje er førebudd eller har mykje erfaring med det. Ifølgje Fahre er det nettopp sjokk og vantru som blir reflektert i framsidene, dei første dagane etter at 8 personar vart drepne av ei bombe i regjeringskvartalet og 69 vart skoten på AUFs sommarleir på Utøya.

– Det er relevant å forstå kva val som vart tekne i ein så kaotisk situasjon, som Noreg opplevde. Målet er at vi skal kunne lære om korleis media skal handtere andre liknande situasjonar om det skulle skje igjen, seier Fahre.

Oppringt på Utøya

Utstillinga på 22. juli-senteret ser på mediedekninga mellom 23. og 26. juli 2011. Den viser eit preget Noreg og ei presse som vil finne svar på kvifor noko så ufatteleg kunne skje. Den viser også det som i etterpåklokskapens lys kan sjåast på som overtramp mot ramma og etterlatne, som opplevde terroren på nært hald eller mista noko av det kjærast i livet.

– Vi har fleire historier om menneske som vart ringt medan dei gøymde seg på Utøya og om mediehelikopteret som vart sendt ut for å filme og som mange trudde var redning, fortel utstillingsansvarleg Christina Marwold.

I filmen som speler på utstillinga, fortel mellom anna Line Nersnæs, som var i regjeringskvartalet då bomba small, korleis venner bad henne om å åtvare mora mot å lese avisa. Der var eit bilete av ein såra og blodig Nærsnes med ein tresplint gjennom hovudet strekt ut over framsida.

– Vi har sett på vala som vart tekne i ettertid, med tanke på sårbare menneske og kor mykje ein skal oppsøkje menneske som har opplevd noko sånt – både dei som overlevde og dei som mista nokon, forklarer Marwold, som har vore med å plukke ut avisframsidene som no blir viste, på 22. juli-senteret.

Ideen om utstillinga kom frå News Museum i Washington i USA, der avisframsider frå verdspressa 12. september 2001 er utstilte for å vise den omgåande reaksjonen og handteringa til media av terrorangrepet 11. september.

Enormt medietrykk

– Vi vil vise kor stort medietrykket var etter 22. juli, seier Marwold.

– Samtidig vart det gitt ut færre aviser den første veka. Det var ikkje sånn at journalistane berre kunne byrje å jobbe med ein gong. Dei trong også å fordøye det som hadde skjedd, seier ho.

Utstillinga på 22. juli-senteret er mellombels og i tillegg til den faste utstillinga om terrorangrepet, «Samtalen om 22. juli».

– Tolv år etter terrorangrepet vil vi halde fram samtalen slik at vi aldri gløymer dei som vart drepne eller ramma. Vi vil halde fram med å klargjere det som eit minne- og læringssenter, seier Fahre.

– Det er spesielt viktig å forklare det til barn som ikkje har eigne minne frå terrorangrepet, og som berre kjenner 22. juli som ei historisk hending, seier ho.

Den nye utstillinga har fått namnet «Media 22.- 26. juli 2011». Den er open fram til 14. april 2024 og laga i samråd med pårørande, AUF og Nasjonal Støttegruppe etter 22. juli.

(©NPK)

Direktør i ved 22. juli-senteret, Lena Fahre (t.v.) og utstillingsansvarleg Christina Marwold på utstillinga «Media 22- 26. juli 2011» på 22. juli-senteret. Utstillinga skal stå frå 19. juli 2023 til 14. april 2024. Foto: Terje Bendiksby / NTB / NPK

Utstillingsansvarleg Christina Marwold (t.v.) og direktør Lena Fahre ser på ein del av avisforsidene som er utstilte på 22. juli-senteret. Foto: Terje Bendiksby / NTB / NPK

Utstillinga på 22. juli-senteret tek føre seg over 200 avisforsider frå lokalaviser, riksaviser og nasjonale aviser den første veka etter terrorangrepet i regjeringskvartalet og på Utøya i 2011. Foto: Terje Bendiksby / NTB / NPK

Utstillingsansvarleg Christina Marwold fortel at ideen om å opne ei utstilling om mediedekninga den første veka etter 22. juli kom frå eit museum i Washington, som hadde sett på dekninga av terrrorangrepet 11. september. Foto: Terje Bendiksby / NTB / NPK

Utstillinga på 22. juli-senteret tek føre seg pressedekninga av terrorangepet - både det fine, det utfordrande og det kritikkverdige. Foto: Terje Bendiksby / NTB / NPK