Olivenbønder lengtar etter vinteren

Klimaforskarane har i heile haust åtvara om konsekvensane av klimaendringane. Tidlegare vêr- og varmerekordar er slått med store marginar. Det er venta at 2023 blir det varmaste året som nokon gong er registrert på verdsbasis.

Blant dei som merkar klimaendringane heilt konkret på kroppen, er Europas olivenbønder. Bøndene etterlyser vinteren.

– Vi har ikkje lenger vinter, fastslår den greske bonden Zaharoula Vassilaki. Ho ser med eit beundrande blikk på eit enormt oliventre, truleg over to hundre år gammalt. Det har overlevd direkte lynnedslag, men slit med å takle høge gjennomsnittstemperaturar.

– Klimaet har endra seg, og trea toler ikkje desse store endringane. Vi har jo ikkje lenger vinter, seier Vassilaki til nyheitsbyrået AFP.

I midten av november var temperaturen i Halkidiki-regionen i Polygyros i Nord-Hellas framleis over 15 grader.

– Klimaendringar er hovudutfordringa for olivenbøndene denne sesongen, fastslår Nikos Anoixas, styremedlem i den nasjonale organisasjonen for bordoliven, Doepel.

– På dette tidspunktet av året pleidde temperaturen normalt å vere på 10 grader. Dette avlingane i år er allereie tapte, og vi fryktar neste år vil bli likte. Eg vil ikkje eingong tenkje på kva konsekvensar det vil få, seier Anoixas.

Har aldri sett liknande

Vangelis Evangelinos har dyrka oliven på eigedommen til familien i Halkidiki i Thessalia-regionen i Nord-Hellas sidan han var barn.

Den 62 år gamle bonden kan ikkje hugse liknande ugunstige vêrforhold og så dårlege avlingar nokon gong.

– Vi har aldri hatt eit år som dette, understrekar Evangelinos.

I byrjinga av september vart ein firedel av årets landbruksproduksjon i Hellas utradert i storflaumen som ramma Thessalia-regionen sør i landet. Flaumen vart utløyst av den kraftige nedbøren under stormen Daniel.

– Vi opplever no meir intens og kortvarig nedbør – det motsette av det jorda treng, nemleg jamn nedbør som tilfører jorda det han treng, seier Evangelinos.

Greske produsentar opplyser at det uvanlege varme vêret har påverka rundt seks millionar tre i den nordlege regionen.

– Trea ber nesten ikkje frukt. I år er innhaustinga spesielt hardt ramma, men problemet med avlingar har vore aukande dei siste fem åra, fortel Vassilaki.

Over heile Europa

EUs olivenproduksjonsgigantar Italia og Spania har møtt liknande problem.

Spania, den største produsenten i verda av olivenolje, hadde eit svært vanskeleg år i 2022. Tørken i år har forsterka problemet.

I Italia er årets olivenhaust redusert med om lag 80 prosent, ifølgje produsentane.

EU anslår at den globale olivenoljeproduksjonen vil falle med meir enn 26 prosent i 2022–2023 samanlikna med 2021. I sjølve EU er forventa produksjonen å falle med 39 prosent. Dei dårlege avlingane har ført til skyhøge prisar på oliven.

Den viktige vinterdvalen

Bøndene forklarer at det er veldig viktig for oliventrea å kvile om vinteren.

– Trea treng mellom éin til to månader med godt, kaldt vêr for å kvile, forklarer Vassilaki. Viss dei ikkje får denne kvileperioden, klarer dei ikkje å bere noko særleg frukt.

Athanassios Molassiotis, agronom og leiar for arboriculture-laboratoriet ved Aristotelio-universitetet i Thessaloníki, fortel at teamet hans registrerte ein temperaturauke på 2 grader i oktober, november og desember 2022 samanlikna med året før.

– Dette påverka oliventrea, spesielt Halkidiki-varianten. Desse trea må ha låge temperaturar om vinteren for å bere frukt, seier han.

– I år såg vi at mange av trea ikkje blomstra i det heile, dermed blir det heller ingen oliven å hauste, fortel Molassiotis.

Halkidiki står for rundt halvparten av etande bordoliven produsert i Hellas.

Ifølgje det regionale handelskammeret dyrkar over 20.000 lokale produsentar 330.000 hektar med oliventre i området. Det gir eit gjennomsnitt på 120.000 til 150.000 tonn etande bordoliven i året.

Rundt 150 selskap arbeider innan olivenforedling og marknadsføring. Over 90 prosent av produkta som blir produserte, blir eksporterte til utlandet

I år har enkelte avlingar falle med over 90 prosent, noko som har ført til stor fortviling i alle ledd av sektoren.

Vil berre bli verre

– Eg er redd forholda berre vil bli verre i åra som kjem, seier Yiannis Koufidis, president for Handelskammeret i Halkidiki-området.

Dei økonomiske konsekvensane for bøndene har vore enorme. Tapet åleine i Halkidiki-området åleine har vore på 200 millionar euro.

I mange tilfelle såg ikkje bøndene vitsen med å hauste det vesle som var.

Ved den lokale eininga for olivenforedling, som også handterer inntak frå heile landet, blir det opplyst at produksjonen er redusert med minst 60 prosent.

Ein studie av klimaendringar for Halkidiki-området tidlegare viser at den lokale gjennomsnittstemperaturen er venta å auke med 1,5-2 gradar i åra som kjem. Prognosen er eit best case-scenario. I verste fall kan auken bli på 3 grader.

Studien ved Aristotelio University spår også at det vil komme mindre nedbør.

Prøver å få fram nye sortar

Halkidiki-området er også er eit av Hellas' viktigaste reisemål. Det fører til ekstra press på vassressursane i området, påpeikar studieforfattar Christina Anagnostopoulou.

– Klimaendringane går føre seg. Vi må lære og førebu oss slik at vi kan redusere effektane av dei, understrekar ho.

I Halkidiki går det føre seg forsøk på å få fram nye sortar med oliventre som taklar mildare vintrar.

– Det er eit veldig vanskeleg prosjekt. Men vi kan ikkje vere passive, seier Koufidis.

(©NPK)

Ein arbeidar bruker ein elektrisk «kam» for å hauste oliven i Spata-området aust for Aten. Den greske olivenhausten er sterkt ramma av klimaendringane, som fører til at mange tre ikkje ber frukt. Foto: Thanassis Stavrakis / AP / NTB

Arbeidarar haustar oliven frå tre i Spata-området aust for Aten. Mange stader ser ikkje greske bønder vitsen med å hauste trea, som ber svært lite oliven på grunn av klimaendringane. Foto: Thanassis Stavrakis / AP / NTB

Klimaendringar fører til at olivenhausten slår feil. EU anslår at den globale olivenoljeproduksjonen vil falle meir enn 26 prosent i 2022–2023 samanlikna med 2021. I sjølve EU er venta produksjonen å falle med 39 prosent. Her blir oliven hausta i Spata-området aust for Aten. Foto: Thanassis Stavrakis / AP / NTB